Në fshatrat e Kosovës, bisedat rreth shëndetit riprodhues pothuajse mungojnë plotësisht. Familjet rrallëherë i diskutojnë këto tema, prindërit shpesh i konsiderojnë si tema “të turpshme”, ndërsa shkollave u mungon edukimi gjithëpërfshirës dhe i mirëorganizuar seksual dhe shëndetësor. Shumë vajza martohen në moshë të re, disa si pasojë e vendimeve familjare, e të tjera për shkak të varfërisë apo presionit shoqëror. Kjo shpie në shtatzëni të paplanifikuara dhe rreziqe shëndetësore, shpesh pa përkrahjen e institucioneve lokale. Të rinjtë rriten të painformuar, duke u mbështetur te mediat sociale për informacione, të cilat shpesh janë konfuze ose të pavërteta.
Në mes të kësaj heshtjeje, Qendra e Gruas “ATO” në Vushtrri vendosi të ndërmarrë diçka. Me një mision të qartë për t’i pajisur të rinjtë me informacion të saktë, kjo qendër nisi një nismë për të sjellë njohuri dhe ndërgjegjësim për shëndetin riprodhues drejtpërdrejt te adoleshentët.
Kjo nismë filloi përmes bashkëpunimit me Drejtorinë Komunale të Arsimit, duke vazhduar me një sërë takimesh me drejtorët e shkollave në pesë fshatra: Smrekonicë, Samadrexhë, Lumë i Madh, Oshlan dhe Maxhunaj. Gjatë periudhës nëntor 2021 – mars 2022, qendra “ATO” organizoi pesë sesione ndërvepruese me gjithsej 107 nxënës, vajza dhe djem. Në momentin që qendra “ATO” shkeli në klasa, ajo po prekte një temë tabu për breza të tërë. Sesionet e tyre krijuan hapësirë për diskutime mbi çështjet që nuk fliteshin në familje, duke përfshirë pubertetin, ciklin menstrual, shtatzëninë, e madje edhe ngacmimin seksual.
Ligjërueset e qendrës “ATO” krijuan diçka të rrallë: një hapësirë të sigurt ku më në fund mund të bëheshin pyetje. Nxënësit e rinj folën hapur për heshtjen në familje, për zgjedhjet me të cilat përballen çdo ditë dhe për praktikat brenda komuniteteve që i rrethojnë e që ndikojnë në shëndetin e tyre. Këtu diçka nisi të ndryshojë. Ajo që filloi si informim u shndërrua në vetëbesim. Nxënësit nuk dolën nga aty vetëm me fakte, por edhe me një ndjenjë të re fuqizimi, duke marrë me vete në shtëpi vlera dhe biseda më të shëndetshme. Vullnetarët shpërndanë broshura, për t’u siguruar që çdo nxënës të kishte një material konkret, të cilin mund ta lexonte privatisht apo ta ndante me familjen.
Qendra “ATO” gjithashtu realizoi një video të animuar që shpjegonte shëndetin menstrual, higjienën dhe mënyrat për të njohur e për t’iu përgjigjur ngacmimit. E shpërndarë gjerësisht në Facebook dhe Instagram, videoja arriti te mijëra të rinj në mbarë komunën, duke ofruar informacion të qartë dhe lehtësisht të kuptueshëm edhe përtej mureve të shkollës.
Në përfundim të iniciativës, jehona e saj kishte arritur te më shumë se 20,000 nxënës, prindër dhe anëtarë të komunitetit, të angazhuar drejtpërdrejt ose tërthorazi përmes trajnimeve, broshurave dhe fushatave online. Bisedat që dikur ishin të ndrojtura apo të shmangura, nisën të zinin vend. Mesazhi ishte i thjeshtë, por transformues: shëndeti riprodhues nuk është tabu, por e drejtë. Rrëfimi i qendrës “ATO” na kujton se ndryshimi i vërtetë shpesh fillon aty ku ka më shumë heshtje, si në një klasë ku vajzat dhe djemtë guxojnë të bëjnë pyetjet e para. Duke i përfshirë nxënësit në dialog dhe duke i aftësuar mësimdhënësit, qendra “ATO” hodhi themelet e transformimit.
Nisma e qendrës ATO “Edukimi rreth shëndetit riprodhues” u realizua me mbështetjen e Fondit të Grave të Kosovës (FGK), i Rrjetit të Grave të Kosovës (RrGK), financuar nga Agjencia Austriake për Zhvillim (ADA) dhe bashkëfinancuar nga Agjencia Suedeze për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ndërkombëtar (Sida), në shumën prej 4,553€, nga muaji tetor 2021 deri në mars të vitit 2022. Nisma kontribuoi drejtpërdrejt në Programin e RrGK “Edukimi që transformon normat gjinore”.
